Του φωτογράφου-Ερευνητή
Γιάννη Φαφούτη.
Όπως
είναι γνωστό η περιοχή της βορειοκεντρικής Εύβοιας είναι πλούσια σε λευκολιθικά
κοιτάσματα, που αρχίζουν από το βόρειο Ευβοϊκό κόλπο και καταλήγουν στην άλλη
πλευρά του νησιού, στο Αιγαίο Πέλαγος καλύπτοντας μία περιοχή πολλών χιλιάδων
στρεμμάτων.
Στον αγώνα δρόμου που παρατηρήθηκε από διάφορους Έλληνες και ξένους
επενδυτές, το τελευταίο τέταρτο του 19ου μέχρι και το πρώτο μισό του
20ου αιώνα για την εξόρυξη του πολύτιμου για τη βαριά βιομηχανία
προϊόντος, η περιοχή των Παπάδων που βρίσκεται μέσα στα παραπάνω γεωγραφικά
όρια δεν μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση
αφού στην περιοχή είχαν εντοπιστεί
κοιτάσματα λευκολίθου.
Στην προσπάθειά μας να ξετυλίξουμε το κουβάρι της μεταλλευτικής ιστορίας
του χωριού διαπιστώθηκε ότι οι γραπτές πηγές είναι ανύπαρκτες στη βιβλιογραφία. Για αυτό θα
αρκεστούμε στις προφορικές μαρτυρίες κατοίκων του χωριού που εργάστηκαν στα
συγκεκριμένα μεταλλεία, αλλά και στις πληροφορίες του πατριάρχη των μεταλλείων
στην περιοχή της βορειοκεντρικής Εύβοιας, κορυφαίου μεταλλειολόγου
μηχανικού, Νίκου Μιτζέλη που εργάστηκε
κι΄ αυτός κατά τη διάρκεια της καριέρας του
στα παραπάνω μεταλλεία. Σύμφωνα λοιπόν με τον κ. Μιτζέλη στην περιοχή
δραστηριοποιήθηκε μία ξένη εταιρεία που ανήκε σε κάποιον γερμανό ονόματι Χούμπερ,
όπως και η εταιρεία Μαγκνομήν. Με πληροφόρησε επίσης ότι στην περιοχή του
Μουρτιά η προβλήτα φορτώσεως έγινε επί των ημερών του μέχρι που κάποια μέρα έπιασε
μεγάλη φουρτούνα στο Αιγαίο πέλαγος την ώρα που φόρτωνε κάποιο πλοίο και το
οποίο στην προσπάθειά του να απαγκιστρωθεί παρέσυρε την προβλήτα για να βάλουν
στη συνέχεια ταινία φορτώσεως.
Ένας από αυτούς που εργάστηκαν στα μεταλλεία και κυρίως στα υπόγεια έργα
είναι ο Γιάννης Αναγνώστου του Δημητρίου. Γέννημα θρέμμα του χωριού από μικρό παιδί στη
βιοπάλη με πολύ μεγάλη προθυμία δέχθηκε να μας ξεναγήσει στους χώρους που
υπήρχαν τα εργοτάξια, αλλά και να μας διηγηθεί τις προσωπικές του εμπειρίες,
από τα μεταλλεία.
Συναντηθήκαμε λοιπόν με τον Γιάννη Αναγνώστου την Κυριακή 15 Μαΐου 2016
σε ένα καφενεδάκι του χωριού. Μαζί μας ήταν και ο Βαγγέλης Αναγνώστου που
προσφέρθηκε να μας μεταφέρει με το αυτοκίνητο του στις περιοχές των γαλαριών βορειοανατολικά
από το χωριό, αλλά και μέχρι κάτω στην παραλία όπου ήταν η σκάλα φόρτωσης και
τα καμίνια καύσης του μεταλλεύματος.
Στα
εργοτάξια της περιοχής δούλευαν πολλοί κάτοικοι του χωριού μας, λέει ο Γιάννης
Αναγνώστου. Δεν υπάρχει γαλαρία που εγώ να μην έχω δουλέψει. Σηκωνόμαστε πολύ
πρωί γύρω στις 5 γιατί έπρεπε να οδοιπορήσουμε κοντά στα 8 χιλιόμετρα μέσα από
τα μονοπάτια κρατώντας τις ατομικές λάμπες ασετιλίνης και να είμαστε στην ώρα
μας στους χώρους δουλειάς. Στην ευρύτερη περιοχή των Παπάδων υπάρχουν πολλές
γαλαρίες όλες όμως σήμερα είναι μπαζωμένες και επικίνδυνες και δεν πρέπει
κανείς να επιχειρήσει να μπει μέσα σ΄ αυτές.
Σήμερα ισχυριζόμαστε ότι δυσκολευόμαστε να μετακινηθούμε με το
αυτοκίνητο σκεφτείτε τι γινόταν εκείνη την εποχή που όλες τις διαδρομές τις
κάναμε με τα πόδια λέει χαρακτηριστικά. Θυμάμαι μια φορά που μαζί με άλλους
τρεις συγχωριανούς μας ρίξαμε 100 τσουβάλια τσιμέντο και αφού τελειώσαμε έπρεπε
να κάνουμε και τον ποδαρόδρομο για να γυρίσουμε στο χωριό και όπως βλέπεις δεν
είναι ισώματα ο τόπος μας.
Κάνουμε την πρώτη στάση στην τοποθεσία που λέγεται Αγροσυκιά (από την
υπερβολική βλάστηση στάθηκε αδύνατον να φωτογραφηθεί) Στην περιοχή υπήρχαν οχτώ (8) γαλαρίες. Τέσσερις
(4) εδώ στην Αγροσυκιά, δύο (2) στην Πρόνοια και δύο (2) στο Σταυρό. Τα πρώτα
χρόνια λέει ο μπάρμπα Γιάννης ο
λευκόλιθος μεταφερότανε στην παραλία του Μουρτιά όπου υπήρχε η σκάλα φόρτωσης
με τα ζώα τα οποία είχαν δύο μεγάλους ξύλινους κάδους. Το μετάλλευμα το
φορτώναμε με τις πυρούνες μέσα στους κάδους. Όλοι αυτοί οι αγωγιάτες που
κουβαλούσαν το μεταλλείο με τα ζώα τους είχαν έλθει από την περιοχή του
Κούλουρου.
Η δεύτερη στάση ήταν το νταμάρι του
Γαγιάννη (βλέπε φωτογραφία). Ακόμη και σήμερα μετά από τόσα χρόνια καθώς η τομή
ξεκινάει από την κορυφή της πλαγιάς και συνεχίζει προοδευτικά προς τα κάτω οι
λευκολιθικές φλέβες ξεχωρίζουν πάνω στην πλαγιά, ενώ πιο κάτω στο μεγάλο
άνοιγμα του νταμαριού είναι ακόμη εμφανή τα απομεινάρια της εξορυκτικής δραστηριότητας.
Τρίτη στάση η τοποθεσία Πλειάρη (βλέπε φωτογραφία). Εδώ
λέει ο μπάρμπα Γιάννης υπήρχαν μαγαζιά και άλλα κτίσματα από τα οποία οι
εργάτες προμηθεύονταν διάφορα τρόφιμα. Πράγματι κατά μήκος του δρόμου, στο
αριστερό μέρος καθώς προχωρούμε προς τη θάλασσα, αν μπεις μέσα στα δέντρα που έχουν σήμερα
θεριέψει υπάρχουν σε χαμηλό ύψος τα απομεινάρια από πετρόχτιστα ντουβάρια αυτών
των κτισμάτων (βλέπε φωτογραφία).
Δυστυχώς
εκείνη την ημέρα ένα απρόοπτο λάστιχο του αυτοκινήτου, μας ανάγκασε να μην
προχωρήσουμε προς το Μουρτιά και να κάνουμε πολύ προσεκτική την επιστροφή μας
στο χωριό δίνοντας το επόμενο ραντεβού μας που πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 28
Μαίου 2016.
Τούτη τη φορά συνοδός μου ήταν μόνο ο Βαγγέλης Αναγνώστου. Η διαδρομή
ήταν πολύ ευκολότερη αφού μέσω του κεντρικού δρόμου που οδηγεί στην Ιστιαία
φτάσαμε στην παραλία των Βασιλικών στρίψαμε δεξιά πήγαμε στα καμίνια που
βρίσκονται δίπλα στην παραλία λίγο πριν από το χείμαρρο του Ξηροποτάμου. Τα
καμίνια τέσσερα τον αριθμό το ένα δίπλα στο άλλο βρίσκονται ακριβώς δίπλα στο
σκάσιμο του χειμέριου κύματος και αναγράφουν στις μπούκες εξόδου του ψημένου
μεταλλεύματος ότι είναι ιδιοκτησία Αφών Λένου.
Όπως μου είχε πει ο Γιάννης Αναγνώστου
λευκόλιθος ερχόταν σ’ αυτό το σημείο όπως είπαμε και πιο πάνω από τις γαλαρίες
από ένα πολύ ομαλό δρόμο με ελάχιστες κλήσεις, με ένα βαγόνι που κινείτο πάνω
σε σιδηροτροχιές το οποίο έσπρωχναν με τα χέρια οι εργάτες (βλέπε στη
φωτογραφία τα απομεινάρια αυτής της διαδρομής). Εδώ ο λευκόλιθος ψηνόταν και παρήγετο καυστική την οποία άλλες φορές τον τοποθετούσαν σε
τσουβάλια και άλλες φορές έπεφτε χύμα από ένα σιλό, στην κυλιόμενη ταινία και από εκεί στα αμπάρια του
βαποριού. Άλλη μία σκάλα φορτώσεως υπήρχε ανατολικά στην περιοχή του Μουρτιά στην
οποία δεν πήγαμε γιατί πληροφορηθήκαμε ότι με τα χρόνια και το διαρκή μεγάλο
κυματισμό του Αιγαίου Πελάγους κατέρρευσε και δεν υφίσταται σήμερα.
Πήραμε το δρόμο της επιστροφής αφού
επισκεφθήκαμε άλλη μία την περιοχή όπου το τοπωνύμιο ονομάζεται Μεμέτι και
βρίσκεται δυόμιση χιλιόμετρα δυτικά του χωριού. Και εδώ όπως βλέπεις από ψηλά
διακρίνονται τα νταμάρια του λευκόλιθου.
Κλείνοντας τον κύκλο αυτής της σύντομης αναφοράς της μεταλλευτικής
δραστηριότητας στην περιοχή των Παπάδων νομίζω ότι κάτι προσφέραμε στην ιστορία
του χωριού. Βάλαμε το πρώτο λιθαράκι σαν παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές με
την ελπίδα ότι ο ερευνητής του μέλλοντος θα ανακαλύψει καινούργια στοιχεία που
θα διευρύνουν τη γνώση σ΄αυτό τον τομέα.
Αξίζει
και πρέπει να επισημάνουμε ότι και τα μετέπειτα χρόνια που στην ευρύτερη
περιοχή του Μαντουδίου λειτούργησαν οι μεταλλευτικές επιχειρήσεις της εταιρείας
Σκαλιστήρη πολλοί κάτοικοι των Παπάδων, παλαιότεροι με εμπειρία, αλλά και
νεώτεροι άντρες και γυναίκες εργάστηκαν για πολλά χρόνια στα εργοτάξια εξόρυξης
και επεξεργασίας λευκολίθου.
